Gandalf – postać ze stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia, jeden z głównych bohaterów powieści Hobbit, czyli tam i z powrotem i Władca Pierścieni. Jest czarodziejem, jednym z Istarich, którzy przybyli do Śródziemia w Trzeciej Erze.Przybył do Śródziemia w Trzeciej Erze około roku 1000 w podobnym czasie przybyli też inni Mędrcy, co najmniej czterech: Curunir (Saruman), Aiwendil (Radagast) oraz Alatar i Pallando. Wysłali ich, za radą Eru, Władcy Zachodu, by służyli radą i pomocą tym, którzy sprzeciwiali się woli Saurona.Wszyscy przypływali do Szarych Przystani, którymi władał Círdan. Rozpoznał on siłę i wytrwałość Olórina, dlatego wręczył mu, przechowywaną dotychczas przez niego, Naryę – jeden z Trzech Pierścieni. Tego daru zazdrościł mu Saruman.